Çocuklar fizyoloji ve davranış farklılıkları nedeniyle çevresel tehditlerden erişkinlere göre daha çok etkilenirler.
Çocukların sinir sistemi, immün sistemi ve sindirim sistemi gelişim halindedir. Zehirli maddeleri temizleme, arıtma ve atma konusunda erişkinler kadar becerikli değillerdir.
Çocuklar erişkinlerden daha fazla hava solur iki kat daha fazla zehir alabilirler. Erişkinlere göre daha çok dış ortamda bulunurlar, yerde sürünürler, vücutlarını zemine tam değdirirler. El-ağız teması sıktır. Bütün bu özellikleri nedeniyle sağlıkları insan eliyle yapılmış kirleticilerden daha fazla etkilenir.
Pestisitler çocukları nasıl etkiler?
Pestisitler bitki zararlılarını yok ederek tarımı kolaylaştırırken, çocuklara da zarar verir.
Pestisitlere aniden maruz kalmak çocuklarda baş ağrısı, baş dönmesi, kas kasılması, halsizlik, kulak çınlaması, mide bulantısı yapar.
Uzun süre maruziyet ise doğumsal anomaliler, davranış bozukluğu, öğrenme güçlüğü, organ harabiyeti, beyin tümörü, lösemi, astıma neden olmaktadır.
Çocuklar doğdukları andan itibaren pestisitlere maruz kalmaktadır. Hamile kadınlar ve yeni doğum yapmış annelerin kanında, plasentasında, sütünde, toksik ve hormon etkileyici maddeler bulunmaktadır.
Tarım işçisi annelerin bebek ölümleri, anomali taşıyan bebekleri ve bebeklerinde lösemi daha sık görülmektedir.
Tüm dünyada çocuklar zarar görüyor
Çocuklar pestisitlere evde saklanan böcek öldürücüler ve tarımda kullanılan kimyasallar ile de temas eder.
Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl görülen iki milyon zehirlenmenin yarısı altı yaş altı çocuklarda ve yüzde 90’ı evde olmaktadır.
Amerikan zehirlenme kontrol merkezi yılda 70 bin pestisit ilişkili çağrı almaktadır. Beş yaşın altında çocuğu olan evlerin nerdeyse hepsinde pestisit bulunmakta olup bu kimyasalların yüzde 75’i kilitli olmayan dolaplarda saklanmaktadır.
Dünyanın her yerinde çocuklar, pestisit kalıntılarını sınırlayan yasalara rağmen meyve ve sebze yiyerek pestisitlere maruz kalmaktadır.
Tayland’da gıdalarda pestisit düzeylerini sınırlayan yasalar olmasına rağmen pazar ve marketlerde satılan meyve ve sebzelerde pestisit oranı yüzde 35 ile yüzde 100 arasında değişmektedir.
Tarım sektöründe ailesi ile veya işçi olarak çalışan çocuklar da pestisitlere maruz kalmaktadır.
Dünyada 108 milyon çocuk 5-7 yaşından itibaren tarım işçisi olmaktadır.
Çalışma sırasında hiçbir koruyucu olmadan pestisitleri ürünlere sıkmakta ve kimyasallara maruz kalmaktadır.
Çocuklar nerelerde pestisite maruz kalıyor?
Çocuklar hayatın değişik devrelerinde pestisite maruz kalmaktadır:
Doğum öncesi ve hemen sonrası : Babanın sperminden, anne karnında plasentadan, anne sütünden, anne sırtında tarım işinden, ebeveynlerin giysilerinden, elini yıkamadan çocuğa temas eden tarım çalışanından.
Evde ve okulda : Atık pestisit ürünlerine bulaşma, böcek öldürücüleri cilt ve başa sürme, pestisitleri ev içinde saklama, okul yoluna ve bahçesine pestisit sıkma, yiyecek ve oyuncaklarda pestisit artığı kalması, evde böcek ilacı sıkmak, pestisit bulaşmış çamaşırları yıkamak, intihar amaçlı içmek.
Çevreden : Oyun parklarına yakın su havzalarına pestisit sıkmak, içme ve yüzme suyuna pestisit karışması, pestisit atıklarının dikkatli kaldırılmaması, pestisit bulunan taşıtta uzun süren seyahatler, tarım alanında çıplak ayak yürümek, doğrudan pestisit ile çalışmak.
Ani pestisit teması öldürebilir
Ani pestisit teması küçük çocuklarda ölümle sonuçlanabilir. Pestisite maruz kalma hafıza kaybı, idrar kaçırma, baş ağrısı, kusma, görme bulanıklığına neden olur.
Sağlık merkezine uzak kırsal bölgelerde bu belirtiler başka bir hastalıkla karıştırılabilir ve hasta yaşamını kaybedebilir.
Uzun sürede yavaş maruziyet çocukluk çağı kanserlerine, motor becerilerde azalma, hafıza kaybı, obezite, astım, psikolojik bozukluklara neden olur.
Ağır metallerin çocuklara etkisi
Atomik ağırlığı suyun en az beş katı olan doğal elementlere ağır metaller denir.
Çoğu endüstride, tarımda, tıpta kullanılır ve toksiktir.
Cıva, kurşun, kadmiyum , baryum , arsenik gibi ağır metaller doğaya karışarak cilt, solunum ve ağız yoluyla vücuda girer ve çeşitli istenmeyen sağlık sonuçları doğurur.
Ağır metallerin etkileri çocuklarda erişkinlere göre çok daha fazladır. Bilimsel çalışmalar ağır metallerin çocukların bağışıklık sistemini bozduğunu göstermiştir.
Kurşun, kadmiyum, arsenik ve cıva kandaki beyaz küreleri azaltmakta , vücudun mikroplarla savaşını engellemekte, aşıların etkisini azaltmaktadır.
Ağır metallerin çocuklarda farklı organ sistemlerinde değişik etkiler yaptığı anlaşılmıştır. E-atık ağır metallerinin ciddi solunum sistemi belirtilerine neden olduğu saptanmıştır.
Çeşitli ağır metallerin burun ve boğaz tahrişi, öksürük, hırıltı, nefes darlığı, astıma neden olduğu gösterilmiştir.
Kronik kadmiyum, arsenik, aluminyum, cıva, kurşun maruziyeti, tansiyon artışı , damar sertliği ve damar iç yüzey hücrelerinde bozulma yapmaktadır.
Ağır metaller çocukta gelişmekte olan sinir hücreleri üzerinde zehirli etki oluşturmaktadır. E-atık ile sık teması olan çocuklarda her yaşta sinir sistemi bozuklukları izlenmektedir.
Kurşun maruziyeti sperm bozukluklarına neden olarak, müstakbel anne ve babalarda çoğalmaya engel olmaktadır.
Kadmiyum ve kurşun maruziyeti çocuk büyümesine olumsuz etkilemekte ve kemik harabiyeti yapmaktadır. Ağır metallerin böbrek hasarı da yaptığı kanıtlanmıştır.
Çocuklarda davranışsal bozukluklara neden oluyor
Bilimsel çalışmalar ağır metallerin çocukların sinir sistemi gelişimine zehirli etki yaparak davranışsal bozukluklara yol açtığını kanıtlamıştır.
Beyin dokusuna sızan ağır metaller sinir sistemini etkilemeye başlar. Ağır metaller insan vücudunda bulunan demir ve çinko gibi sinir sistemine yararlı minerallerin yerine geçer, sinir sistemi plastisitesini bozar öğrenme ve davranışı etkiler.
Cıva: Çocuklar deniz ürünü yiyerek ve diş tedavileri sırasında amalgama maruz kalarak cıva alırlar. Cıva çok etkili bir sinir sistemi zehridir.
Kan -beyin engelini aşarak beyinde birikir, omurilik işlevlerini bozar. Çocuklar cıvanın etkilerine daha hassastır.
Doğum öncesi maruziyet dikkat bozukluğuna neden olur. Havada cıva artışı otizm sıklığını arttırır. Düşük dozlardaki cıva bile öğrenme zorluğu yaratır.
Kurşun: Çocuklar kurşunla, boyalar, su boruları, musluklar, su ve hava kirliliği aracılığıyla karşılaşır. Düşük düzeyleri bile dikkat eksikliğine neden olur.
Manganez : İçme suyunda yüksek doz manganeze maruz kalan çocuklarda zihinsel yetenekler azalır, davranış sorunları görülür. Manganeze maruz kalmak ile dikkat eksikliği ilişkili bulunmuştur.
Alüminyum: Metal mutfak eşyalarında ve deodorantlarda kullanılır. Dikkat eksikliği, hafıza ve öğrenme sorunlarına neden olur.
Arsenik: Yer altı sularında, seramik yapımında ve bazı ilaçlarda bulunur. Arsenik maruziyeti olan çocuklarda IQ daha düşük saptanır.
Mikroplastiklerin çocuklara etkisi
Plastikler, tek defa kullanım ve özensiz atık yöntemleri nedeniyle çevresel kirliliği arttırmaktadır.
2025 yılında yüzey sularında 100-250 milyon ton plastik kirliliği olacağı ön görülmektedir. Ticari kullanım için yapılan plastikler 5 mm ‘ye kadar ufalanır, atık sistemlerince süzülemez. Denize, nehirlere, içme suyu sistemlerine karışır.
Bebekler biberonla bile mikro plastik alıyor
Mikro plastik tanecikleri çocuklara plasenta, emzirme yoluyla, deriden, ağızdan girebilmektedir. Biberon beslenmesi sırasında bir bebeğin ortalama 4600-4,550,000 arası mikro plastik aldığı hesaplanmaktadır.
Erken gelişim devresinde bebeklerin bağışıklık, dolaşım, sinir sistemine mikro plastiklerin etkileri araştırmaktadır. Oyuncaklarda kullanılan hormon durduran plastiklerin gelişme üzerine etkileri endişe yaratmaktadır.
Bu ürünlerden uzak durmalıyız
Sonuç;
Yaşamımızı kolaylaştıran, konforumuzu arttıran birçok ürün bizlerin ve çocuklarımızın sağlığınız olumsuz etkilemektedir.
Bu ürünleri sağlıklı dozları yoktur, standart laboratuvarlarda düzey ölçümleri yapılmamaktadır. Tek çözüm toplumsal olarak bu ürünlerden uzak durmaktır.
Konuk Yazar: Prof. Dr. Elif Dağlı (Çocuk Göğüs Hastalıkları Uzmanı)
Kaynaklar:
https://www.epa.gov/sites/default/files/2015-12/documents/pest-impact-hsstaff.pdf
https://www.unicef.org/childrightsandbusiness/media/356/file/Understanding-the-impact-of-pesticides-on-children.pdf
Zheng K, Zeng Z, Tian Q, Huang J, Zhong Q, Huo X. Epidemiological evidence for the effect of environmental heavy metal exposure on the immune system in children. Sci Total Environ. 2023 Apr 10;868:161691.
Xiang Zeng, Xijin Xu, H.Marike Boezen, Xia Huo,
Children with health impairments by heavy metals in an e-waste recycling area,
Chemosphere,
Volume 148,
2016,
Amran NH, Zaid SSM, Mokhtar MH, Manaf LA, Othman S. Exposure to Microplastics during Early Developmental Stage: Review of Current Evidence. Toxics. 2022 Oct 10;10(10):597. doi: 10.3390/toxics10100597. PMID: 36287877; PMCID: PMC9611505.
