Chia tohumunden keten tohumuna, moringa çayından matcha çayına son dönemde sıklıkla duyduğumuz özellikle sağlıklı beslenmenin bir parçası olarak düşündüğümüz şeyler fazla tüketildiğinde zararlı hale gelebilir.
Bir ilaçla etkileşime girebilir, alerjik reaksiyon oluşturabilir, mide rahatsızlığına sebep olabilir. Unutmayalım ki toksik olan dozdur.
1- Chia Tohumu
Salvia hispanica bitkisinden elde edilen chia tohumları son derece besleyicidir. Chia tohumlarının sıvıyı emme ve jelatinimsi bir kıvam alma gibi benzersiz bir yeteneği vardır. Bu nedenle, genellikle koyulaştırıcı madde olarak kullanılırlar ve hatta bazı pişmiş ürünlerde yumurta yerine vegan bir alternatif olarak kullanılabilirler.
Etkileyici besin yelpazesine sahiptirler, iyi miktarda lif, protein, sağlıklı yağlar ve mikro besinler sağlarlar. Omega 3 yağ asitlerinin en iyi bitki bazlı kaynaklarından biridir.
Aşırı lif alımına dikkat!
28 gr chia tohumu 11 gr lif içerir. Fazla tüketimi aşırı lif alımına sebep olur bu da karın ağrısı, kabızlık, ishal, şişkinlik ve gaz gibi sorunlara neden olabilir. Bu durum, yüksek lif alımına yetersiz sıvı alımının da eklenmesiyle ortaya çıkar, çünkü su, lifin sindirim sisteminden geçmesine yardımcı olur.
Ayrıca ülseratif kolit veya Crohn hastalığı gibi iltihaplı bağırsak hastalıkları olanların, alevlenmeler sırasında semptomları azaltmak için lif alımlarını kısa sürelerle azaltmaları ve chia tohumlarını sınırlamaları gerekebilir.
Chia tohumu Boğulma riskine neden olabilir
Yutma zorluğu çekiyorsanız, chia tohumları boğulma riskini arttırabilir. Çünkü, kuru chia tohumları suyla temas ettiğinde şişer ve ağırlıklarının yaklaşık 10-12 katı kadar sıvı emer. Tohumların yemek borusunda genişleyip ve tıkanıklığa neden olduğu vakalar mevcut.
Chia tohumlarını yemeden önce en az 5-10 dakika suda bekletin. Yutma güçlüğü çekenlerin onları yerken ekstra dikkatli olmaları gerekebilir. Bazı kişilerde nadirde olsa chia tohumu yedikten sonra alerjik reaksiyon görülebilir.
İlaç etkileşimi olabilir
Şekeri veya tansiyon ilaçları kullanıyorsanız chia tüketimini sınırlamanız gerekebilir. Çünkü çok fazla chia tohumu tüketmek, bu ilaçların bazılarıyla etkileşime girebilir.
Chia tohumlarındaki yüksek lif miktarı kandaki şekerin emilimini yavaşlatır ve kan şekeri seviyelerini düşürebilir. İnsülin kullanan hastalarda aşırı miktarda chia tohumu tüketmek kan şekeri seviyenizin çok düşmesine neden olabilir.
Chia tohumları kan basıncını düşürmede de etkilidir. Bunun nedeni, omega-3 yağ asitleri açısından zengin olmasıdır.
Chia tohumları kan basıncı ilaçlarının aktivitesini artırabilir ve bu da hipotansiyona veya düşük kan basıncına yol açabilir. Diyabet ve tansiyon ilacınızın dozunda ayarlamalar yapılması gerekebilir.
Chia tohumu nasıl tüketilmeli?
Chia tohumu genellikle günde 1-2 yemek kaşığı (yaklaşık 28 gram) tüketilmelidir.
Ancak olası yan etkileri önlemek için, günde 1 tatlı kaşığı ile başlayın ve alımınızı yavaş yavaş artırmadan önce toleransınızı değerlendirin. Tüketimi sırasında mutlaka bol su için ve chia tohumlarını yemeden önce 5-10 dakika suda bekletin. Ancak chia tohumlarını tükettikten sonra herhangi bir olumsuz belirti yaşarsanız, tüketmeyi bırakın ve bir sağlık uzmanına danışın.
2- Keten tohumu
Günümüzde keten tohumu (Linum usitatissimum) bir omega-3 yağ asidi olan alfa linolenik asit (ALA) içerir. Daha çok kötü kolesterolü düşürmek için kullanılır.
Keten tohumunun başlıca kullanım alanları, özellikle lif ve müsilaj etkisi sebebiyle kabızlık, iritabl bağırsak sendromu, divertikulit, sık sık laksatif kullanımına bağlı kolon fonksiyon bozukluklarının onarımıdır. Ancak yanlış veya fazla kullanımı bir takım sağlık sorunlarına sebep olabilir.
Çiğ veya olgunlaşmamış keten tohumu yemeyin, bunlar potansiyel olarak toksik bileşikler (siyanojenik glikozitler ) içerebilir.
Keten tohumunu yeterli su ile alın
Keten tohumu için en önemli uyarı "yeterli miktar su ile birlikte alınması".
İçeriğindeki zengin müsilaj sebebiyle bağırsaklarda şişerek tıkanmaya yol açabilir. Ancak yeterli miktar su ile tüketildiğinde bağırsak hareketini kolaylaştırmaktadır.
Taze çekilmiş/öğütülmüş olgun tohumları kullanın
Keten tohumların içeriği kalın tohum zarfıyla korunuyor. Doymamış yağ içeriği bakımından zengin olan tohumlar, ezildiğinde/öğütüldüğünde hava ile temasa geçerek yağ oksidasyona uğruyor, sertleşiyor ve acılaşıyor.
Bu yüzden kullanmadan hemen önce taze çekilmesi son derece önemli.
İlaç etkileşimine dikkat
Müsilajlı yapısından dolayı birlikte kullanılan ilaçların mide bağırsak sisteminden emilimini engelleyebiliyor. Bu nedenle ilaçla birlikte tüketilmemesi ve 1-2 saat ara verilmesi gerekmektedir.
Müshil etkili ilaçlarla birlikte kullanılmamalıdır, bu ilaçların etkisini arttırarak ishale sebep olabilir. Coumadin gibi kan sulandırıcı ilaç kullananlarda kanama riski artabilir.
Kimler keten tohumu kullanmamalı?
Keten tohumlarını sık tüketenlerin alerjik reaksiyonlar geliştirme olasılığı daha yüksektir. Herhangi bir kaşıntı, şişlik, kızarıklık veya kurdeşen fark ederseniz, tüketmeyi bırakmalısınız.
Hamile ve emziren bireyler kullanılmamalı.
Hormonal etkileri sebebiyle düşük ve fetüste doğumsal anomali oluşturma riski oluşturabilir. Emzirme döneminde keten tohumu kullanımının güvenilirliği konusunda çok az şey bilinmektedir.
Prostat kanseri ve şüphesi olanlar kullanmasın.
Alfa linoleik asit ( ALA) alımının prostat kanseri tümörlerinin daha agresif olmasına neden olup olmadığı konusunda çelişkili araştırmalar var. Bu nedenle prostat kanseri tanısı veya şüphesi olanlarda kullanılmaması uyarılmaktadır.
Cerrahi işlem öncesi kullanmayın.
Keten tohumu yağı kan pıhtılaşmasını azaltabileceğinden, elektif cerrahi geçirmeden iki hafta önce keten tohumu kullanımını bırakın.
Keten tohumu nasıl kullanılmalı ?
Keten tohumunun önerilen miktarı 1-2 çorba kaşığı yağ veya kullanmasan hemen önce toz edilmiş olgun tohumun iki veya üçe bölünerek gün içerisinde alınması şeklinde olmalı.
3- Moringa çayı
Moringa çayı, moringa oleifera isimli bitkinin yapraklarının saf sıcak suda demlenmesiyle yapılan bir bitkisel infüzyondur.
Çay ayrıca kurutulmuş moringa yaprağı tozu ve moringa çay poşetleri kullanılarak da hazırlanabilir. Doğal olarak kafeinsiz bir içecektir.
Tohumundan köküne, yaprağından sapına kadar vitaminler, mineraller ve biyoaktif bileşikler gibi zengin mikro besinlerle doludur. Bugüne kadar yapılan çalışmalar, Moringa oleifera'nın kan şekeri ve kolesterolde ılımlı düşüşlere yol açabileceğini ve antioksidan ve anti-inflamatuar etkilere sahip olabileceğini göstermektedir
Moringa çayının olası yan etkileri
Moringa çayı çoğu sağlıklı yetişkin için iyi tolere edilir ve güvenli kabul edilir; ancak olası yan etkilerinin farkında olmak önemlidir.
Moringa çayını yüksek miktarlarda içmek mide bulantısı ve ishal gibi sindirim sorunlarına yol açabilir. Moringa yaprakları kalp atış hızını düşürebilen ve kan basıncını etkileyebilen alkaloidler içerir.
Tansiyon ilaçları kullanıyorsanız veya kalp rahatsızlığınız varsa, moringa çayı içmeden önce doktorunuzla görüşün.
Diyabette kan şekeri seviyelerini düşürmek için kullandığınız ilaçlarla birlikte etkileşime girebilir, hipoglisemiye veya aşırı düşük kan şekeri seviyelerine yol açabilir. Rutininize moringa çayı eklemeden önce bir sağlık uzmanına danışmak her zaman en iyisidir.
Moringa yapraklarının mineral ve protein emilimini azaltabilen oksalat ve fitat gibi yüksek düzeyde antinutrientler de içerebilir. Günlük dozu aşmamak önemlidir.
Hamile veya emziren kadınlar moringadan kaçınmalı veya kullanmadan önce bir sağlık uzmanına danışmalıdır, çünkü bu dönemlerdeki etkileri yeterince araştırılmamıştır.
Moringa çayı ne kadar içilmeli?
Günde 1-2 fincan moringa çayı tüketimi güvenli ve etkili kabul edilir. Bu miktar, vücudun ihtiyaç duyduğu vitamin ve mineral desteğini sağlamak için yeterlidir.
4- Matcha çayı
Matcha, Camellia sinensis bitkisinden elde edilen ince öğütülmüş bir yeşil çay tozudur. Ancak matcha, normal yeşil çaydan farklı şekilde yetiştirilir. Bitkiler hasattan önce 20-30 gün boyunca güneş ışığından korunur.
Gölge, klorofil seviyelerinde artışa neden olur, bu da yaprakların daha koyu yeşil bir renge dönmesini ve aminoasit üretiminin artmasını sağlar. Hasattan sonra, yapraklardan saplar ve damarlar çıkarılır, öğütülerek matcha olarak bilinen ince, parlak yeşil bir toz haline getirilir.
Matcha çayındaki etkin maddeler; kafein, kateşinler, klorofil ve teanindir.
Matcha yaprağı tozunun tamamı tüketildiği için, yeşil çaydan daha fazla kafein ve antioksidan gibi maddeler içerir.1 çay kaşığından yapılan matcha çayı 1 kupa yeşil çaya kıyasla 2 katı kafein 3 katı kadar antioksidan içerir.
Matcha içenler, içeisindeki kafein ve kateşinler sayesinde daha enerjik ve odaklanmış hissederler. Matchanın zihinsel performans ve ruh halinin iyileşmesiyle bağlantısı var. Antioksidan içeriği sayesinde hücre hasarını azaltır ve kalp sağlığını destekler.
Bunca sağlık yararlarına rağmen, matcha çayının aşırı tüketimi potansiyel yan etkilere yol açabilir.
Macha çayının olası Yan Etkileri
Özellikle de çok fazla ve çok hızlı matcha içerseniz, içerisindeki kafeinden kaynaklı kendinizi gergin ve kaygılı hissetmenize neden olabilir. Kafeinli ürünlerle ilgili fazla deneyiminiz yoksa, her seferinde az miktarda matcha içerek başlamak en iyisi olabilir.
Geceleri kafein almak uykunuzu etkileyebilir. Araştırmalar, yatmadan 6 saat öncesine kadar alınan kafeinin uyku kalitesini etkileyebileceğini gösteriyor, bu nedenle yatmadan hemen önce matcha içmekten kaçınmak iyi bir fikir olabilir.
Anemiye neden olabilir.
Çaylarda bulunan epigollakateşinler ve diğer bileşiklerin yüksek dozları vücudunuzun demiri emme yeteneğini etkileyebilir.
Matcha yaprakları, bitkinin yetiştiği topraktan gelen ağır metaller, pestisitler ve florür gibi kirleticileri barındırabilir
Bireysel tolerans farklılık gösterse de, matcha'da bulunan bitki bileşiklerinin yüksek seviyelerde tüketilmesi mide bulantısına ve karaciğer veya böbrek toksisitesi semptomlarına neden olabilir.
Macha çayı ne kadar tüketilmeli?
Matcha, hem yararlı hem de zararlı maddeler açısından oldukça yoğun olduğundan, günde 2 fincandan (474 mL) fazla içilmesi genellikle önerilmez.
1 çay kaşığı matcha tozunu, yaklaşık 60-70 ml 70 derece sıcak suyla karıştırarak çay olarak içebilirsiniz. Köpürene kadar bambu çırpıcıyla karıştırılır.
Konuk Yazar: Sıla Bilgili Tokgöz (Acıbadem Bakırköy Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı)
