Ultra işlenmiş gıda nedir?
Ultra işlenmiş gıdaların tek bir tanımı yok, ancak genel olarak ev yemeklerinde kullanılmayan malzemeler içeriyorlar. Gıdaların görünümünü, tadını veya dokusunu iyileştirmek için içeriğinde kimyasal, renklendirici ve tatlandırıcı barındırıyor.
- Meyve, sebze, yumurta, süt, et: İşlenmemiş/az işlenmiş
- Yağlar, şeker, tuz, bal, tereyağı: İşlenmiş
- Jambon, peynir, ekmek, pastırma, tuzlu kuruyemişler: İşlenmiş
- Paketli ekmek, hazır yemekler, kahvaltılık gevrekler, kekler, cipsler: Aşırı işlenmiş
- Gazlı içecekler, tatlılar ve tavuk nugget: Aşırı işlenmiş
Ultra işlenmiş gıdalar işlenmiş gıdalardan nasıl farklıdır?
İnsanların farklı yiyecek türlerini tanımlamasına yardımcı olmak için genellikle onları dört gruba ayıran bir sistem kullanılıyor. Bunlar işlenmemiş ve minimum işlenmiş gıdalar, işlenmiş bileşenler, işlenmiş gıdalar ve ultra işlenmiş gıdalardır. İşlenmiş gıdalar, meyveler, sebzeler, kuruyemişler ve yumurta gibi tam gıdalarla işlenmiş mutfak malzemelerinin birleşimidir. Örneğin buğday unu, su, tuz ve mayadan yapılan ekmek işlenmiş bir gıdadır. Ancak, emülgatör, renklendirici veya koruyucu maddeler eklendiğinde ekmek ultra işlenmiş olur.
Ultra işlenmiş gıdaları nasıl tanırım?
İspanya'daki Navarra Üniversitesi'nden halk sağlığı uzmanı Prof. Maira Bes-Rastrollo, beşten fazla bileşen içeren bir ürünün muhtemelen aşırı işlenmiş olduğunu söylüyor. Ultra işlenmiş gıdalar genellikle tuz, şeker ve doymuş yağ bakımından yüksektir. "Taze gıda" olabilir ancak koruyucu maddeler nedeniyle uzun raf ömrüne sahip olabilir. Etiketleri sodyum benzoat, nitrat ve sülfit, BHA ve BHT gibi içerikler açısından kontrol edin.
Aşırı işlenmiş gıda tüketmek sağlığa zararlı mı?
Ultra işlenmiş gıdaların sağlık üzerindeki etkilerine dair kesin bir kanıt bulunmuyor. Ancak British Medical Journal'da yayınlanan ve dünya çapında 9,9 milyon kişiden alınan bilgilere dayanan yakın tarihli bir araştırma, onları şu noktalara bağladı: Kardiyovasküler hastalıklardan (kalp krizi ve felç gibi) kaynaklanan ölüm riskinin daha yüksek olması, obezite, Tip 2 diyabet, uyku sorunları, kaygı ve depresyon. Ancak, çalışma, hastalıklara gıdaların işlenmesinin neden olduğunu veya çoğunun yağ, şeker ve tuz açısından yüksek olduğunu kanıtlayamadı. Bunlar kilo alımının, tip 2 diyabetin, kalp hastalığının ve bazı kanserlerin bilinen bir nedeni.
Ultra işlenmiş gıdalar dünya çapında ülkeleri nasıl etkiliyor?
Dünya çapında insanlar geleneksel diyetler yerine aşırı işlenmiş gıdalara yöneliyor. Örneğin Güney Kore, Japonya, Malezya, Brezilya ve Şili'de insanların kalori alımının yüzde 20-30'unu bu oluşturuyor. Güney Afrika'da ise bu rakam yüzde 39. Imperial College London'ın yaptığı bir araştırmaya göre dünya genelinde bir milyardan fazla insan, yani her sekiz kişiden biri obez. Çocuklar ve ergenler arasında obezite oranının 1990 ile 2022 yılları arasında beş kat arttığı belirtiliyor. Kadınlarda iki kattan fazla, erkeklerde ise neredeyse üç katına çıktığı belirtiliyor.
Dünyada en fazla tip 2 diyabet hastası var
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu UNICEF'in beslenme uzmanı Dr. Claire Johnson, "Dünyanın birçok ülkesinde, aşırı işlenmiş gıdalar artık marketlerdeki geleneksel tam gıdalara göre daha uygun fiyatlı ve daha erişilebilir durumda" diyor. Uluslararası Diyabet Federasyonu'na göre, dünya çapında artık daha fazla insan tip 2 diyabet hastası.
Tip 2 diyabet en fazla Ortadoğu ve Afrika’da
Helsinki Üniversitesi'nde halk sağlığı profesörü olan Jaakko Toumilehto, "Ultra işlenmiş gıdalardaki şeker, tuz ve yağ, yüksek kalorili ve düşük besinli bir beslenme ile birlikte tip 2 diyabet gelişimi için risk faktörleridir" diyor. Tip 2 diyabetli kişilerin sayısında özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da yüksek bir artış görüldü. Prof Toumiletho "Bu ülkelerin çoğu kendi yiyeceklerini üretmiyor. Ultra işlenmiş yiyeceklerin taşınması ve depolanması kolaydır” şeklinde ifade ediyor.
Peki Türkiye’de durum ne?
Türkiye’de ultra işlenmiş gıdaların tüketimine yönelik istatistiksel bir çalışma olmamakla birlikte yapılan araştırmalar, ultra işlemiş gıdaların aşırı tüketiminin obezite, tip 2 diyabet, kardiyovasküler hastalıklar ve bazı kanser türleri gibi bulaşıcı olmayan hastalıkların görülme sıklığının arttığı yönünde.
